متنی که در ادامه آورده می شود در واقع در خصوص مصاحبه با سید مهدی میر حسین  است که   در حال تهیه و تنظیم پایان نامه در حوزه بانکداری اسلامی است.این پایان نامه در حقیقت مراحل آخر تدوین خود را می گذارند و در روز های آینده به مرحله دفاع می رسد.

نام دانشجو: سیدمهدی میرحسینی دانشجوی کارشناسی ارشد علوم اقتصادی دانشگاه مفید قم

موضوع پایان‌نامه: کاربرد اقتصاد آزمایشگاهی در تخصیص منابع بانکی با تمرکز بر چهار عقد است که دو عقد مبادله‌ای اجاره به شرط تملیک و مرابحه و دو عقد مشارکتی، مشارکت مدنی و مضاربه.

استاد مشاور:دکتر نظر پور

استاد راهنما:دکتر الهی

میر حسینی در خصوص مفهوم اقتصاد آزمایشگاهی گفت:

Experimental economics این مفاهیم در ارتباط با اقتصاد آزمایشگاهی یا اقتصاد تجربی می‌گنجد. فضایی که برای اقتصاد آزمایشگاهی طراحی می‌شود، مجموعه‌ای از آزمونهایی تجربی را در بر می‌گیرد که این آزمونها تلاش می‌کنند در یک محیط استرلیزه و در یک محیط قابل کنترل و قابل تکرار آزمایش یک سری داده‌های قابل استناد تولید کنند. اولین تفاوت اقتصاد آزمایشگاهی با آمارگیری و روش پرسشنامه‌ای در اینجا مشخص می‌شود که اقتصاد آزمایشگاهی تولید داده می‌کند ولی در آمار و روشهای آماری و بحث پرسشنامه‌ای ما جمع‌آوری داده را داریم.

این روش از ۱۹۵۴ توسط آقای برنولی(bernoulli)شروع به پیگیری شد و تا سالیان سال ادامه داشت. تئوریهای مختلفی بودند که از این روش استفاده می‌کردنداز ۱۹۹۰ شدت بیشتری برای استفاده از این روش صورت گرفت و اشخاصی که به روشهای کمی و علی الخصوص به محاسبات اقتصادسنجی اعتراض داشتند، به نوعی اعتراض خودشان را با کاربرد اقتصاد آزمایشگاهی نشان دادند. در سال۲۰۰۲ آقای ورنون اسمیت به خاطر کاربرد اقتصاد آزمایشگاهی در مباحث اقتصاد توانستند جایزه نوبل اقتصاد را از آن خودشان بکنند.

از هزار و نهصد و نود یک مجله‌ای با عنوان فریمنتال اکونومیک در حال انتشار است که گونه‌های مختلفی از اقتصاد آزمایشگاهی را داخل آن ایجاد می‌کند. اقتصاد آزمایشگاهی چندین ویژگی دارد. اولین ویژگی این است که با توجه به آن محیط استرلیزه و شرایط قابل کنترلی که ایجاد می‌شود، می‌شود داده‌های تولیدی را به جامعه تعمیم داد.

من اول یک توضیحی بدهم. این اقتصاد آزمایشگاهی روش نیست. راهبرد نیست. یک رهیافت(Approach)  است. شما در این رهیافتی که در اختیار دارید، روشها را به کار می‌گیرید و داده‌های قابل استناد به دست می‌آورید. اینجا متدلوژی خاصی مد نظر ما نیست. همان متدلوژی کلی اقتصاد آزمایشگاهی مد نظر هست اما این که به عنوان روش شناسایی بشود، خیر. روش نیست.

کارشناس ارشد اقتصاد از دانشگاه مفید برای فهم اقتصاد آزمایشگاهی مثالی را بیان داشتند:

الآن در کشور خودمان سیاستهای پولی مالی بانک مرکزی با توجه به چشم‌انداز آینده‌اش و وضعیت حال حاضر اقتصاد ایران تصمیم می‌گیرند که  به منابع مالی گردش در جامعه را تزریق کنند. فرض بفرمایید قرار باشد یک سیاست پولی و یک سیاست مالی همزمان یا به صورت وقفه‌های زمانی تزریق بشود. این که ما این کار را در چند صورت می‌توانیم انجام بدهیم. یا این که بیاییم این سیاستها را به فضای واقعی جامعه، به فضای هفتاد میلیون که تحت تأثیر آن قرار می‌گیرند تزریق کنیم و یک سری داده‌ها به دست بیاوریم. این شرایط غیر عقلایی ایجاد می‌کند. چون واقعاً تزریق یک سیاست در حالی که مشخص نیست قرار است چه اتفاقی بیفتد، مطمئناً بانک مرکزی را متضرر می‌کند و حتی می‌تواند اقتصاد کشور را از این چیزی که هست ملتهب‌تر بکند.

روش بعدی این است که با استفاده از پرسشنامه و روشهای آمارگیری ما یک سری واکنشها را ثبت کنیم و بتوانیم با استفاده از اطلاعات به دست آمده از روشهای آماری و پرسشنامه‌ها شروع بکنیم به پیش‌بینی و تزریق. این از روش اول کم‌هزینه‌تر است اما باز هم می‌تواند یک سری از فرصتها را بسوزاند و به نسبت مفهوم اقتصاد آزمایشگاهی ضرر بیشتری دارد. به این علت که ما نمی‌توانیم از فضای پرسشنامه‌ای داده‌های قابل استنادی را داشته باشیم. چون ممکن است که شما پرسشنامه را در محیطی تزریق و پخش بکنید که آن محیط آمادگی دریافت آن پرسشنامه را نداشته باشد.

اما فرض کنید اگر همین فضا را بخواهیم در اقتصاد آزمایشگاهی داشته باشیم، ما یک تعداد افراد واقعی در موقعیتهای واقعی را وارد یک فضای آزمایش می‌کنیم یا اگر محدودیت داشته باشیم، از چندین هفته قبل با افرادی که به این فضا نزدیکتر هستند شروع می‌کنیم به کار کردن. برای آنها شخصیت‌سازی می‌کنیم. لوکیشن ایجاد می‌کنیم تا در آن فضا قرار بگیرند. به آنها توضیحات کامل داده می‌شود. ناظر سر آزمایش هست. در یک زمان محدود و با بالاترین تمرکز این آزمایش انجام می‌گیرد. این سیاست در چندین راند مختلف روی این افراد به شکلهای مختلف تزریق می‌شود و نتیجه‌ای که حاصل می‌شود، یک نتیجه تراش‌خورده از این اتفاق است.

ما نمی‌گوییم خیلی زیاد اما حداقل چیزی که همه می‌توانند قبول داشته باشند، این است که اگر ما بخواهیم یک همچین تزریقی را در خود جامعه انجام بدهیم، امکان دارد صد درصد ضرر کنیم و با ورود این افراد به اقتصاد آزمایشگاهی ما هفتاد درصد ضرر می‌کنیم و سی درصد ضرر نمی‌کنیم. باز هم سی درصد نسبت به آن صد درصد جلو هستیم. این مزیتی است که اقتصاد آزمایشگاهی توانسته خودش را پیدا کند. مطالعاتی که در چندین سال اخیر انجام گرفته، تا حدودی به غیر کاربردی بودن روشهای سنجی اشاره کرده و این که واقعاً در این چندین و چند سال که اقتصاد سنجی چه در پایان‌نامه‌ها و چه در مقالات به عنوان حاکم اصلی حکمفرمایی می‌کردند، نتوانستند مشکلات کمی اقتصاد را که به نظر بنده از مشکلات کیفی‌اش کمتر است حل بکنند و در حل مشکلات کیفی مثل مباحث فقر و مثل مباحث عدالت، مثل ضریب جینی و فاصله طبقاتی و امثالهم هنوز نتوانسته‌اند فضایی درست ایجاد بکنند.اقتصاد آزمایشگاهی آمد که بتواند این کار را انجام بدهد و تا آن جایی که می‌تواند از این اتفاقات ناگوار جلوگیری کند.

وی در خصوص نحوه انجام این آزمایش و چگونگی انجام پایان نامه خود عنوان کرد:

ما سی نمونه از مشتریان واقعی یک بانک را در داخل ایران مورد آزمایش قرار دادیم. یک نکته خیلی ریزی را هم خدمت شما بگویم. اقتصاد آزمایشگاهی به خاطر تفاوتش با روشهای آماری نمونه و جامعه خاصی را ندارد. در اقتصاد آزمایشگاهی و اقتصاد رهیافتی، Experimental economics حتی یک داده که تولید می‌شود استناد است. به این علت که آن داده در استرلیزه‌ترین شرایط مورد آزمایش قرار می‌گیرد و آن داده می‌تواند بهترین تصمیمها را بگیرد. حتی اگر ما یک نمونه هم داشته باشیم، قابل استناد است. چون دوستان دچار مشکل می‌شوند و این که مشتریان و اخذکنندگان تسهیلات یک بانک در طول سال ممکن است بالای دویست سیصد هزار نفر باشد. چه جوری ممکن است نمونه سی‌تایی بتواند آن را تأمین کند. این تفاوت بین متد و افروچ است.

ما سی نمونه واقعی از یکی از بانکهای تهران را برای بچه‌های دانشجو شبیه‌سازی کردیم. هر شخصی را متناسب با شرایط خانوادگی، درآمد خانواده‌هایشان، ریسک‌گریز و ریسک‌پذیر بودن و درآمد خودشان در یک لوکیشن میکرو قرار دادیم. این افراد را از چندین روز قبل شروع به توجیه شدن کردیم و برای روز آزمایش آماده شدند. صبح آزمایش یک ساعت قبل از اجرای بازی در فضا قرار گرفتند. یک بانکدار و رئیس یکی از شعبات بزرگ آن بانک از تهران روز آزمایش وارد بازی شد و به عنوان کسی که چشم‌انداز آینده را دارد در اتاق فکر از او استفاده شد. هدف ما از این آزمایش این بود که ببینیم از بین این چهار عقد مرابحه، اجاره به شرط تملیک، مضاربه و مشارکت مدنی چه عقدی را به چه سودی و به چه میزان و به چه کسی ارائه بدهیم تا در یک سبدی که ارائه شده، بانک ماکزیمم سود خود را از آن ارائه تسهیلات داشته باشد. این بازی در ده دور صورت گرفت و هر دور نماد و شبیه‌سازی از یک سال در دنیای واقعی بود. افراد با توجه به کاهش و افزایش سودها و دوران رونق و رکودی که به صورت رندوم برای آنها در نظر گرفته می‌شد، اقدام به اخذ تسهیلات می‌کردند. در باجه‌های متفاوتی که شبیه بانک صورت گرفته شده بود. به افراد شماره داده می‌شد. می‌رفتند و می‌نشستند. تسهیلاتشان را اخذ می‌کردند. گروههای اتاق فکر همزمان داشت برای دوره‌های بعد در نظر می‌گرفت. چه چیزی را نسبت به واکنشهایی که مشتریان انجام می‌دهند، به عنوان سود و میزان تسهیلات قرار بدهد و همزمان از آن طرف یک گروهی داشت اطلاعات وارد شده به بانک را ثبت می‌کرد.

سقف تسهیلاتی که برای هر راند در نظر گرفته بودیم، چهار میلیارد تومان بود. بعد از این که این به پایان می‌رسید، آزمایشگاه اعلام می‌کرد که باجه‌ها بسته شده و قرار است که دوستان دور بعد آماده بشوند که با توجه به سودها بیایند و سرمایه‌گذاری بکنند.

میر حسینی در خصوص خاص بودن نحوه پرداخت به موضوع عقود در بانکداری اسلامی افزود:

من با توجه به مطالعاتی که داشتم، تا کنون در ایران یک همچین چیزی را ندیده‌ام و منابع فارسی من در باب اقتصاد آزمایشگاهی چهار منبع بود که این منابع کمک خاصی به من نکرد. من برای این کار دویست و پنجاه منبع انگلیسی را مورد مطالعه قرار دادم و در زمینه اقتصاد بانکداری و اقتصاد اسلامی که به هیچ عنوان هیچ نمونه‌ای به این شکل صورت نگرفته و در زمینه‌های دیگری از اقتصاد هم من چنین چیزی را مشاهده نکردم.

مهدی میر حسینی در مورد محدودیت های بودجه ای این طرح عنوان داشت:

یکی از مشکلات و موانع ما که من در محدودیتها و فصل اول پایان‌نامه‌ام به آن اشاره کردم، مشکلات مالی است. اقتصاد آزمایشگاهی مثل بقیه فضاهای اقتصادی احتیاج به یک سری بودجه‌های خاص دارد. بودجه‌های بسیار کم‌هزینه‌تری را می‌برد. چون چیزی که در اقتصاد آزمایشگاهی برای شما مهم است، این است که افرادی که وارد بازی می‌شوند، در اطمینان خاطر کامل باشند و بتوانند داده‌های خوبی را تحویل شما بدهند.

من این بازی را با بودجه شخصی خودم اجرا کردم که شامل ناهار، صبحانه و شرایطی بود که برای آن در نظر گرفته بودم. البته دانشگاه به من قول مساعدت داده که این فضا را برگرداند. یک مسأله که در اقتصاد آزمایشگاهی خیلی مهم است، انگیزه بازیگران است. برای این فضایی که ما در داخل دانشگاه داشتیم، من به اساتید پیشنهاد دادم که مطلوبیتی که گرفتن نمره برای دانشجویان ایجاد می‌کند، از گرفتن مبالغ بالا به عنوان جایزه برایشان خیلی بیشتر است.