<p dir=”RTL” style=”text-align: justify;”>دانکن فولی، استاد دانشکده اقتصاد مدرسه‌ی جدید تحقیقات اجتماعی آمریکا است که آثار متعددی را در حوزه‌ی اندیشه‌ی اقتصادی منتشر ساخته است. او با نگاهی مستقل به مسائل اقتصادی می‌نگرد و رویکرد انتقادی او به‌ویژه در حوزه‌ی مبانی علم اقتصاد مشهود است. تسلط او بر حوزه‌ی اندیشه‌های اقتصادی مکاتب مختلف اعم از سرمایه‌داری و سوسیالیسم موجب پدید آمدن آثاری قوی از جانب او شده‌است که کتاب <i>مغالطه آدام اسمیت </i>یکی از این آثار محسوب می‌شود.</p>
<p dir=”RTL” style=”text-align: justify;”>این کتاب می‌تواند «رهنمودی برای نخبگان درباره‌ی علم اقتصاد» نامیده شود. همانند کتاب <i>فیلسوفان دنیوی </i>اثررابرت هیلبرونر، این کتاب تلاش می‌کند هسته‌ی مرکزی اندیشه‌های اقتصاددانان بزرگ از آدام اسمیت تا ژوزف شومپیتر را توضیح دهد. مابین این دو فرد، فصولی پیرامون توماس مالتوس، دیوید ریکاردو، کارل مارکس، نهایی‌گراها، جان مینارد کینز، فردریک هایک و توریستین وبلن وجود دارد. عنوان کتاب این اعتقاد دانکن فولی را نشان می‌دهد که علم اقتصاد در انتزاعی‌ترین و جالب‌ترین سطح، گفتگویی فلسفی مبتنی بر گمانه‌زنی است نه علمی قیاسی یا استقرایی. «مغالطه‌ی اسمیت» تلاشی در جداسازی فضای اقتصادی زندگی از مابقی زندگی اجتماعی است.</p>
<p dir=”RTL” style=”text-align: justify;”>به نظر می‌رسد این کتاب بتواند متن مناسبی برای درس «تاریخ عقائد اقتصادی» و منبع درخورتوجهی برای علاقمندان و محققان در حوزه‌ی اندیشه‌های اقتصادی مدرن باشد. درک عمیق اندیشه‌ها و بررسی همه‌ی ابعاد و جوانب آن‌ها، بدون درنظرگرفتن فضای اعتقادی، تاریخی و جغرافیایی آن‌ها ممکن نیست.کتبی که تاکنون در تاریخ اندیشه‌های اقتصادی یا بررسی آراء اقتصاددانان در کشور ترجمه یا نگاشته شده‌است، غالباً سیری گزارش‌گونه و توأم با تحلیل‌هایی از موضع اقتصاد متعارف دارند و نگاه انتقادی به اندیشه‌های اقتصادی به‌ویژه در حوزه‌ی مبانی فکری اندیشمندان در آن‌ها به ندرت مشاهده می‌شود. کتاب مغالطه‌ی آدام اسمیت، نسبت به اکثر کتب موجود در حوزه‌ی تاریخ عقائد اقتصادی، این مزیت را داراست که در عین پیگیری مسیر شکل‌گیری نظریات اقتصادی از آدام اسمیت تا عصر حاضر، با کنارگذاشتن حواشی و جزئیات غیرضرور تاریخی، سعی کرده است با نگاهی تحلیلی، اندیشه‌ها را موشکافی کرده و مصادر فلسفی و ایدئولوژیک اندیشه‌های بزرگان اقتصاد را استخراج کند و با ظرافت و دقت کم‌نظیری، به نقد این اندیشه‌ها هم از منظر منطق و سازگاری درونی و هم از منظر پیامدها و خروجی‌های بیرونی بپردازد.<a href=”http://makasebonline.ir/1392/10/3414.html/foley-2″ rel=”attachment wp-att-3417″><img class=”size-full wp-image-3417 alignright” title=”دانکن فولی” alt=”foley” src=”http://makasebonline.ir/main/wp-content/uploads/2014/01/foley1.jpg” width=”350″ height=”263″ /></a></p>
<p dir=”RTL” style=”text-align: justify;”>عنوان فرعی کتاب «رهنمودی به الهیات اقتصادی» انتخاب شده است تا بر این نکته‌ی اساسی تأکید شود که علم اقتصاد در انتزاعی‌ترین و جذاب‌ترین سطح، بحثی فلسفی و بر اساس حدس و گمان است نه علمی قیاسی یا استقرایی. به دلایل مشابهی از مفهوم مغالطه‌ی اسمیت به مثابه‌ی دیدگاهی سازمان‌دهنده استفاده شده است. مهم‌ترین ویژگی کتاب آدام اسمیت در آن چیزی نیست که عیناً درباره‌ی نحوه‌ی کار اقتصاد می‌گوید، بلکه در این بحث او است که چگونه باید درباره‌ی زندگی اقتصادی سرمایه‌داری بیاندیشیم و اتخاذ کدام گرایش درباره‌ی تجارب متناقض و پیچیده‌ای که این زندگی ارائه می‌کند برای ما معقول است. این بحث‌ها به ویژه درباره‌ی ایمان و اعتقاد و نه واقعیت‌های مشاهده‌شده است و بنابراین، بحث‌هایی از الهیات به شمار می‌رود. به عبارت دیگر، این مباحث ایدئولوژیک هستند؛ اما این اصطلاحِ مورد علاقه‌ی علوم اجتماعی مارکسیستی، در حال حاضر آنقدر مجادله‌آمیز است که نویسنده از به‌کاربردن آن اجتناب می‌کند.</p>
<p dir=”RTL” style=”text-align: justify;”>نکته‌ی جالب توجه در این کتاب آن است که با شناسایی مغالطه‌ای در آرای اسمیت به عنوان پدر علم اقتصاد مدرن، آن را در آرای دیگر اندیشمندان این علم ردیابی کرده است. اسمیت نقطه‌ی شروع علم اقتصاد متعارف را از تفکیک عرصه‌ی اقتصادی زندگی از دیگر عرصه‌های زندگی اجتماعی (اعم از اعتقادی، فرهنگی و سیاسی) می‌داند. این تفکیک عرصه‌ها باعث توجیه بسیاری از رفتارها و نگرش‌ها شده است که چه‌بسا پیش از شکل‌گیری از لحاظ اخلاقی و فرهنگی مذموم شمرده می‌شده است. نویسنده‌ی کتاب بر این باور است که تفکیک عرصه‌ی اقتصاد از دیگر عرصه‌های زندگی اجتماعی باعث شده است اعمالی غیراخلاقی چون پیگیری نفع شخصی در عرصه‌ی اقتصاد نه‌تنها مذموم نباشد بلکه ممدوح و ستودنی شمرده‌شود، با این توجیه که پیگیری نفع شخصی توسط تک‌تک افراد باعث می‌شود نفع جامعه در کل، افزایش یابد.</p>
<p dir=”RTL” style=”text-align: justify;”>با توجه به عنوان این کتاب، سه سؤال را می‌توان مطرح کرد. اول این‌که منظور از «مغالطه‌ی آدام اسمیت» چیست؟ آدام اسمیت مطالب بسیاری را در کتاب ثروت ملل آورده است که مغالطه‌آمیز نیست. به عنوان مثال، در این‌که نفع شخصی محرکی قوی برای انسان‌هاست تردیدی وجود ندارد. همچنین به هیچ وجه صحیح نیست که ادعا کنیم دنبال‌کردن نفع شخصی در چارچوب بازارهای رقابتی همواره از لحاظ اخلاقی ناپسند است. مراد نویسنده از «مغالطه‌ی‌ آدام اسمیت» کمی ظریف‌تر و دقیق‌تر از این دعاوی تکراری است. از دید فولی، مغالطه‌ی اسمیت در این اندیشه نهفته است که می‌توان فضای اقتصادی زندگی را که در آن دنبال‌کردن نفع شخصی تحت تأثیر قوانین عینی، به خروجی‌های مفید اجتماعی منجر می‌شود، از بقیه‌ی زندگی اجتماعی که در آن دنبال‌کردن نفع شخصی از لحاظ اخلاقی مسأله‌دار است و باید در مقابل دیگر اهداف وزن‌دهی شود، منفک کرد. این انفکاک فضای اقتصادی از مسائل سیاسی، تعارضات اجتماعی و نیز ارزش‌ها مبنای اقتصاد سیاسی و علم اقتصاد  به عنوان شاخه‌ای از تفکر است. بنابراین به‌نظر نویسنده مغالطه‌ی اسمیت هسته‌ی اقتصاد سیاسی و علم اقتصاد است. استدلال‌های اقتصاددانان بزرگ در صورتی درک می‌شوند که آن‌ها را در چارچوب این تفکیک تردیدآمیز درنظر بگیریم. در واقع، همانطور که نویسنده امیدوار است این کتاب نشان دهد، اقتصاد سیاسی و علم اقتصاد اساساً تلاشی است برای تبیین این دیدگاه دوگانه از زندگی اجتماعی.</p>
<p dir=”RTL” style=”text-align: justify;”>سؤال دوم این است که آیا آدام اسمیت مرتکب این مغالطه شده است؟ هر کسی کتاب <i>ثروت ملل</i> او را می‌خواند از این باور فاصله می‌گیرد که زاویه‌ی نگاه اسمیت به دنیا همان چیزی است که مغالطه‌ی او نامیده شده است. اسمیت بسیار باهوش‌تر و زیرک‌تر از آن است که این مغالطه را به عریان‌ترین شکل آن نشان دهد؛ دنیای اقتصاد سیاسی او که عبارت است از نفع شخصی رقابتی خودتنظیم ، در واقع به نهادها و احتمالات بی‌شمار سیاسی حاوی ارزش به‌شدت وابسته است. این کتاب تلاش نموده تا نشان دهد که تحقیقات و یافته‌های پیروان اسمیت قبلاً در مفهوم مسأله‌ی اقتصاد سیاسی او نهفته بوده است.</p>
<p dir=”RTL” style=”text-align: justify;”>سؤال سوم درباره‌ی موضوع کتاب حاضر این است که آیا آنچه «مغالطه» می‌دانیم واقعاً مغالطه است؟ اقتصاد معاصر که به صنعت فکری عمده‌ای تبدیل شده، حاصل مستقیم کار اسمیت می‌‌‌‌‌باشد و اندیشه‌ی تفکیک حیطه‌ی خاص اقتصادی از حیطه‌های گسترده‌تر اجتماعی و سیاسی عمیقاً در آن رسوخ کرده است. آموزه‌های علم اقتصاد به طور سازگاری مروج این جهان‌بینی است که آن را مغالطه‌ی اسمیت نامیده‌‌‌اند. این آموزه‌ها گاهی‌اوقات در تبیین مبانی فلسفی اصول و قوانین اقتصادی مفروض، به طور صریح ابراز می‌شود و حتی در فروض ضمنی مدل‌ها و قضیه‌ها به طور متقاعدکننده‌تری آورده می‌شود. اقتصاددانان در آموزش اقتصاد، اغلب این جنبه از کار خود را «اندیشیدن مانند اقتصاددانان» توصیف می‌کنند.</p>
<p dir=”RTL” style=”text-align: justify;”> مترجمان در ترجمه‌ی این اثر سعی کرده‌اند ضمن پایبندی به متن، اصل سادگی و شیوایی را رعایت کنند. همچنین در انتخاب معادل‌های فارسی بار ارزشی کلمات در نظر گرفته شده و در مواردی‌که مترجمان این کتاب معادلی خلاف ادبیات رایج استفاده نموده‌اند، علت انتخاب خود را در پاورقی ذکرکرده و البته معادل انگلیسی آن را نیز آورده‌اند. همچنین واژگانی در متن مشاهده می‌شوند که به عمد به فارسی برگردان نشده‌اند؛ چرا که یا معادل دقیقی در فارسی ندارند یا این‌که کثرت کاربردِ ترجمه‌ای نارسا برای آن در متون فارسی، مفهوم متبادرِ آن را از مفهوم اصلی جدا ساخته است. به‌علاوه در این برگردان تلاش شده‌است به برخی از اشتباهات رایج در ترجمه فارسی لغات انگلیسی اشاره شود.</p>
<p dir=”RTL” style=”text-align: justify;”><strong>بخشی از کتاب:<a href=”http://makasebonline.ir/1392/10/3414.html/300x300_9780674027299″ rel=”attachment wp-att-3418″><img class=”alignleft size-full wp-image-3418″ alt=”300x300_9780674027299″ src=”http://makasebonline.ir/main/wp-content/uploads/2014/01/300x300_9780674027299.jpg” width=”196″ height=”300″ /></a></strong></p>
<p dir=”RTL” style=”text-align: justify;”>فراهم کردن تغذیه جهان
درباره انگاره دوم مالتوس (عرصه غذا تنها تصاعدی حسابی دارد) چه می‌توان گفت؟ و آیا عرضه غذا به کمتر از ظرفیت تصاعد هندسی جمعیت می‌رسد؟
تاریخ در طول دویست سال گذشته علاقه چندانی به این انگاره نداشته است. به طور کلی عرضه غذا تا حدی سریع‌تر از جمعیت بشر رشد کرده است تا جایی که باید گفت تولید غذا تصاعدی هندسی داشته است. در حال حاضر، جمعیت جهان غذایی بیش از مقدار کفایت خود تولید می‌کنند. اگرچه توزیع نامناسب غذا در نتیجه نبود توازن در تحول اقتصادی و کشمکش‌ها و بی‌کفایتی‌های سیاسی مرتباً به گسترش قحطی‌های منطقه‌ای منجر شده است همانند قحطی‌هایی در شرق افریقا در اواخر دهه ۱۹۸۰ و کره شمالی در اواسط دهه ۱۹۹۰٫ افزایش در تولید غذا چشمگیرتر از این نیز هست؛ هرچند کیفیت غذا بهبود نیافته است، اما سطح هزینه غذای جهانی به دلیل افزایش مقدار غذای مصرفی، به شدت بالا رفته است.
<strong></strong></p>
<p dir=”RTL” style=”text-align: justify;”><strong>«مغالطه آدام اسمیت: رهنمودی به الهیات اقتصادی» تألیف: دانکن فولی، با ترجمه علی سعیدی و حمیدرضا مقصودی، به همت سازمان انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) در سال جاری (یعنی ۱۳۹۲)منتشر شد.</strong></p>
<p dir=”RTL” style=”text-align: justify;”><strong>لازم به ذکر است این کتاب با نام <i>Adam’s fallacy در سال ۲۰۰۶ توسط انتشارات دانشگاه هاروارد منتشر شده است</i></strong></p>